Η Σπιναλόγκα, μια μικρή βραχονησίδα της Ανατολικής Κρήτης, όπου εκεί ήταν το μέρος που πήγαιναν για να απομονώνουν του λεπρούς από όλη την υπόλοιπη Ελλάδα μέχρι το 1957. Σήμερα, η Σπιναλόγκα αποτελεί τουριστικό μέρος, καθώς καθε καλοκαίρι χιλιάδες επισκπέπτες την επισκέπτοναι, σε καθημερινή βάση. Στην μικρή βραχονησίδα για να πας, πρέπεις να πάρεις το μικρό καράβι από την άλλη πλευρά, από το λιμάνι του Αγίου Νικολάου.
Τι σημαίνει Σπιναλόγκα
Σπιναλόγκα ονομάζουμε μονάχα το μικρό νησί, αλλά οι Ενετοί με το όνομα αυτό αποκαλούσαν και την μεγάλη χερσόνησο Νησί ή Κολοκύθα που ενώνεται με την Ελούντα με ένα στενό ισθμό.
Αναφέρεται ότι η Κολοκύθα ήταν ενωμένη με την Σπιναλόγκα (γι αυτό μοιράζονταν το ίδιο όνομα), αλλά το 1526 οι Ενετοί άνοιξαν διώρυγα με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί το μικρό αυτό νησί.
Η πληροφορία αυτή προέρχεται από τον Ενετό χαρτογράφο Vincenzo Coronelli και την αναφέρουμε με κάθε επιφύλαξη για την ακρίβεια της. Πάντως το νησί απέχει από την Κολοκύθα μόνο 170 μέτρα και τα νερά είναι αβαθή, οπότε είναι πιθανό οι Ενετοί πράγματι να προχώρησαν στο έργο αυτό προκειμένου να δημιουργήσουν ένα απόρθητο νησί – φρούριο.
Το όνομα Σπιναλόγκα προέκυψε γύρω στο 13ο αιώνα με νονούς τους Ενετούς κατακτητές, οι οποίοι αφού δεν είχαν εξοικείωση με την ελληνική γλώσσα παρέφθειραν (παράφρασαν) το τοπωνύμιο «στην Ολούντα» σε Σπιναλόντε αρχικά (13ος αιώνας) και αργότερα σε Σπιναλόγκα. Όχι τυχαία βέβαια, γιατί το Σπιναλόγκα τους ήταν ήδη γνωστό από μία νησίδα στη Βενετία, τη σημερινή Τζιουντέκα (Εβραϊκή).
Μια άλλη ερμηνεία του ονόματος Σπιναλόγκα, το θέλει να έχει προκύψει από το σχήμα της νησίδας που θυμίζει μακρύ αγκάθι (σπίνα=αγκάθι, λόνγκα=μακρύ), μία θεωρία που δεν την ενστερνίζονται πολλοί.
Αρκετά αργότερα το 1957 παρουσιάστηκε ένα άλλο όνομα για τη νησίδα, το όνομα Καλυδών, σαν μια ανεπιτυχής προσπάθεια για να αντικατασταθεί το λατινογενές Σπιναλόγκα με ένα ελληνοπρεπές όνομα.
Πως πηγαίνεις στην Σπιναλόγκα
Για να πάτε στη Σπιναλόγκα θα πάρετε το καραβάκι από τον Αγιο Νικόλαο, την Ελούντα ή την Πλάκα.
Από τον Αγιο Νικόλαο τα καραβάκια αναχωρούν το πρωί και εκτός από τη μεταφορά στη Σπιναλόγκα, προσφέρουν γεύμα και κολύμπι στις παραλίες πίσω από την χερσόνησο Κολοκύθα, πριν επιστρέψουν το απόγευμα στον Αγιο Νικόλαο.
Από το λιμάνι της Ελούντας όλους τους καλοκαιρινούς μήνες κάθε μισή ώρα φεύγει καΐκι που θέλει 20 λεπτά για να φτάσει στο νησί, ενώ συχνά το θαλασσινό ταξίδι συμπεριλαμβάνει και το γύρο της χερσονήσου Κολοκύθας.
Καϊκια φεύγουν επίσης από το χωριουδάκι Πλάκα λίγο βορειότερα από την Ελούντα. Η διαδρομή από εδώ είναι η συντομότερη, 7 λεπτά περίπου, γιατί η Πλάκα βρίσκεται ακριβώς απέναντι από τη Σπιναλόγκα.
Τη χειμερινή περίοδο δεν υπάρχουν προγραμματισμένα δρομολόγια προς τη Σπιναλόγκα και θα πρέπει να βρείτε κάποιο βαρκάρη να σας πετάξει απέναντι. Ίσως να μην δυσκολευτείτε πολύ, ζητήστε πληροφορίες στις παραλιακές ταβέρνες της Πλάκας, αφού οι περισσότεροι ιδιοκτήτες έχουν το δικό τους βαρκάκι για αναψυχή και ψάρεμα.
Η ιστορία με τους λεπρούς
Τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα που λειτούργησε το λεπροκομείο στη Σπιναλόγκα, οι άνθρωποι δεν γνώριζαν ότι το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού είχε φυσική ανοσία απέναντι στην ασθένεια και ο κίνδυνος μετάδοσης της λέπρας ήταν πολύ μικρός, εφόσον τηρούνταν οι βασικές συνθήκες υγιεινής. Ετσι, ένα νησάκι κοντά στην ξηρά, για την εύκολη μεταφορά τροφίμων και εφοδίων, ήταν η ιδανική λύση απομόνωσης των ασθενών και υποτιθέμενης προστασίας του υγιούς πληθυσμού. Επιπλέον, η στέγαση των ασθενών ήταν εύκολη και ανέξοδη, αφού υπήρχαν πολλά άδεια σπίτια, μετά την αποχώρηση των μουσουλμάνων κατοίκων της.
Η μεταφορά των λεπρών, πάντως, εξυπηρετούσε και έναν δεύτερο κρυφό σκοπό: την απομάκρυνση των τελευταίων τουρκικών οικογενειών από τη Σπιναλόγκα, οι οποίες αρνούνταν να αποχωρήσουν από την περιοχή ελέγχου της Κρητικής Πολιτείας. Με την εγκατάσταση των λεπρών στο νησί, οι εναπομείναντες μουσουλμάνοι κάτοικοι το εγκατέλειψαν χωρίς δεύτερη σκέψη. Στις 14 Δεκεμβρίου 1904 μεταφέρθηκαν στο λεπροκομείο της Σπιναλόγκας, που πήρε το όνομα “Αγιος Παντελεήμων”, οι πρώτοι 251 λεπροί απ’ όλη την Κρήτη. Στη συνέχεια, μετά το 1913, μεταφέρθηκαν σταδιακά ασθενείς προερχόμενοι από την υπόλοιπη Ελλάδα, αλλά και από χώρες του εξωτερικού, αυξάνοντας τον αριθμό των ασθενών σε παραπάνω των χιλίων.
Η Σπιναλόγκα μετατράπηκε την περίοδο εκείνη σε “Διεθνές Λεπροκομείο”, χωρίς καμία ουσιαστική οργάνωση, με χαρακτηριστικά πραγματικής τρώγλης. Λίγα χρόνια μετά την ίδρυσή του, στο λεπροκομείο της Σπιναλόγκας άρχισαν να στέλνονται λεπροί απ’ όλη τη χώρα και ιδίως οι πιο “ανυπάκουοι” και “αντιδραστικοί”. Απέναντι, δε, από τη Σπιναλόγκα αναπτύχθηκε ένας μικρός συνοικισμός, η Πλάκα, όπου δημιουργήθηκε ένα πανδοχείο για τους επισκέπτες, αλλά και λίγα, υπαίθρια κυρίως, καταστήματα με τρόφιμα και άλλα είδη πρώτης ανάγκης για τους λεπρούς και για όσους τους επισκέπτονταν. Επιπλέον, στη δεκαετία του 1930 χτίστηκαν και νέες κατοικίες στο νησί, που προστέθηκαν στις ήδη υπάρχουσες, ενώ για τη διάνοιξη περιμετρικών δρόμων χρειάστηκε να γκρεμιστούν τμήματα του παλιού ενετικού φρουρίου.
Πολύ συχνά οι λεπροί μεταφέρονταν στο νησί με τη βία, πολλές φορές και με χειροπέδες, ενώ όσοι πήγαιναν εκεί γνώριζαν ότι δεν θα γυρίσουν ποτέ ξανά στα σπίτια τους και στην προηγούμενη ζωή τους. Στο λιμάνι, μάλιστα, όπου έφταναν οι βάρκες με τους ασθενείς, υπήρχε μια επιγραφή που έγραφε: “Ο εισερχόμενος να αποθέσει κάθε ελπίδα”. Επιπλέον, επί σειρά ετών οι νεοφερμένοι ασθενείς οδηγούνταν σε κλειστούς χώρους, σαν φυλακές, ενώ πίσω τους έκλεινε και τους απομόνωνε για πάντα από τον κόσμο μια βαριά καγκελόπορτα.
Το μοναδικό μέρος στην Ελλάδα, που δεν πάτησαν οι Γερμανοί ήταν η Σπιναλόγκα, καθώς φοβόντουσαν την μετάδοση της νόσου.
